Özet:

Son yıllarda geliştirilmiş en ilginç ve önemli bilgisayar teknolojilerinden Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanım alanları açısından sınırları zorlamaktadır. Yerel yönetimler yanında merkezi yönetimler için de zorunlu olarak kullanılması gereken bir sistem olan CBS, ne yazık ki ülkemizde yeterince gelişme imkanı bulamamıştır. Çok değişik amaçlar için özel şirketlerde de kullanılma imkanı bulan CBS, Internet, extranet ve intranet tabanlı olarak planlama, yönetim ve bilgilendirme amaçlı olarak kullanılmaktadır.

Ocak 2000 tarihinde, Sakarya Valiliği bünyesinde oluşturulan Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezinde, il sınırları içerisinde bulunan tüm coğrafi varlıklar kendi öznitelik bilgileri ile birlikte bilgisayar ortamına aktarılarak, ilin küçük ölçekte planlama, büyük ölçekte yönetim ve kontrol faaliyetlerine destek verecek uygulamalar 3 boyutlu haritalar üzerinde ortaya konulmaktadır. Belediye ve kamu kurumlarını için hazırlanmış olan altlıklar ile analiz, plan ve öngörümlemeler yapılarak, Kriz Yönetim Sistemi gibi farklı uygulamalar ortaya konulmaktadır. Intranet, extranet ve Internet tabanlı CBS uygulamaları ile, ilin belli bilgileri harita tabanlı CBS yazılımları vasıtasıyla kullanıma sunulmaktadır.

1. Giriş:

Hızla gelişen bilgisayar teknolojileri bilginin önemi ve kullanımı konusunda yeni boyutların ortaya çıkmasına imkan sağlamıştır. Bilgilerin toplanması, depolanması, analiz edilmesi ve kullanıma sunulması bilginin ileriye dönük sağlayacağı avantajlar nedeniyle önemli olmaktadır. Yeni teknolojilerin yorumlanması, gelişen teknolojiler ile birlikte son yıllarda ortaya çıkan en önemli sorunlardan biridir. Bilginin elde edilmesi yanında doğru bilginin, doğru yere, zamanında, hızlı, güncel, tam ve bir bütün içinde sunulması gerekmektedir.

Özellikle afet sonrasında, ihtiyaç duyulan bilgilerin elde edilememesi ve gerçekte bu bilgilerin hiç bir zaman belirli bir düzen içerisinde var olmaması, bilgisayar teknolojisinden yararlanarak etkin sistemlerin kullanılması gerekliliğini ortaya koymuştur. Buradan hareketle, Sakarya Valiliği deprem sonrasında bilginin sadece acil durumlarda ne kadar önemli olduğuna inanmakla kalmayıp bunun normal şartlarda da kullanılması gerektiğine inanarak Valilik bünyesinde Bilgi İşlem Merkezi ve çok daha profesyonel amaçlar için Coğrafi Bilgi Sistemleri Merkezi kurmuştur.

Yeniden yapılandırılan Valilik Bilgi İşlem Merkezi (BİM), valilik sorumluluk alanları içerisindeki kurum ve kuruluşlara ait bilgileri toparlayıp belli bir düzen içerisinde sınıflandırarak kullanıma sunmaktadır. Kamuoyuna sunulacak bilgiler, BİM tarafından hazırlanmış Valilik Internet sayfasında yayınlanmaktadır. Valilik içerisinde bilgi akışını tek elde toplamak ve bilgiyi doğru olarak dağıtabilmek için yine BİM tarafından Valilik intranet sistemi kullanıma açılmıştır. Deprem sonrasında tüm faaliyetler Valilik bünyesinde ve kontrolünde toplandığından, binaların hasar durumları, enkaz kaldırma, çadırların ve yardımların dağıtımı, depoların denetimi, hak sahipliği, prefabrik dağıtımı gibi bilgileri kontrol eden, izleyen ve güncelleyen bilgi sistemleri merkez tarafından hazırlanmıştır. Belirtilen bilgilerin güncel olarak düzenli bir şekilde Valiliğe akışını sağlamak için dial-up sistemi kullanılmıştır.

Valilik, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Merkezi kurarak, kısa dönemli geçici çözümler yanında kalıcı faaliyetleri de bilişim sistemleri kullanarak düzenlemek ve gerektiğinde karar aşamasında kullanmak istemektedir. Sakarya ili sınırları içerisinde, Valilik sorumluluk alanı olan konularda sadece kağıt ortamda koordinatsız olan veya hiç olmayan sayısal harita altlıkları ve bunlara ait öznitelik bilgileri, bilgisayar ortamında sayısal veritabanları hazırlanarak tüm coğrafi varlıklar analiz yapılabilecek hale getirilmiştir. Yollar, nehirler, göller, orman alanları, toprak yapısı, jeolojik yapı, eğim durumu gibi onlarca coğrafi veri sayısal harita üzerine oturtulmuştur. En uygun yerleşim alanlarının belirlenmesinden kriz yönetim sistemine kadar bir çok uygulama yazılımları da CBS’ne yerleştirilerek planlama ve yönetim faaliyetlerinde bilgilerin güncel ve doğru olması sağlanmaktadır. Özellikle, kriz anında yapılacak işlemler, tehlikenin boyutlarını önceden belirleyip, bölgenin jeolojik yapısı, fay durumu, eğim gibi özellikler dikkate alınarak üretilen çözüm alternatiflerini içeren çıktılar, simulasyon teknikleri kullanılarak ortaya konulmaktadır.

Valilikte yaratılmakta olan merkezi bir CBS dosya sunucusu vasıtasıyla, Sakarya ilinde bulunun tüm belediyeler, kamu kurum ve kuruluşları merkezi CBS sunucusuna bağlanacaklardır. Böylece kendi bölgelerindeki faaliyetlerle ilgili verileri sisteme kendileri girip düzenleyecekler ve diğer kurumların faaliyetlerini de izleyebileceklerdir. "Kazmayı Vurmadan Önce Sorgula!" prensibi ile kurulan sistemle bir kurum herhangi bir yeri kazmadan önce orada başka kurumların çalışma yapıp yapmadığını ve o kurumlara ait diğer bilgileri (elektrik, su, telefon, kanalizasyon vb.) görebilecektir. Bu yapının Sakarya’da uygulanabilmesi için Valilik CBS Merkezi, kurumlar için gerekli sayısal harita altlıklarını hazırlamakta olup daha sonra bu altlıklar kurumların kendi bünyelerinde oluşturacakları CBS Merkezine aktarılacaktır. Her türlü bilginin gerek kurumsal bazda intranet sistemleriyle, gerekse genel bazda Internet sistemleriyle bilgini paylaşımında harita destekli görsel analizler ortaya konulmaktadır.

Bu çalışmada, CBS’nin genel olarak özel, yerel ve merkezi kullanımları ile birlikte yaptığı işlemler ve faaliyet alanları bakımından Türkiye’de bir ilk olan ve Sakarya Valiliğinde kurulan CBS Merkezinin faaliyetleri hakkında bilgiler verilecektir. Bilginin kurumlar arasında ve daha sonrada kamuoyunda paylaşımını sağlayacak intranet, extranet ve intranet tabanlı CBS uygulamaları CBS Merkezinin çalışmaları arasındadır. Sakarya’da yapılan bu çalışmalar İçişleri Bakanlığı adına yürütülen Türkiye’nin pilot projesi olmaktadır.

2. Bilişim Teknolojileri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri:

Ülkemizde 1999 yılında meydana gelen depremler, bilişim sistemlerine olan gereksinimin ortaya çıkmasında neden olmuştur. Kadastral paftaların oluşturulmasından mülkiyet bilgilerine, bina yapım tarih ve sağlamlık bilgilerinin bulunmasından her bir dairede oturanların detay bilgilerine kadar onlarca farklı konudaki bilgilerin sorumlu kurumlar tarafından düzenli ve etkin bir bilgisayar sistemde tutulmaması, büyük karmaşıklara neden olmuştur.

Her türlü tehlike ihtimaline karşın, deprem, sel veya savaş gibi acil müdahale gerektiren durumlar için il yöneticilerine durum hakkında bilgi veren, tehlikenin yapısına bağlı olarak da müdahale biçimleri konusunda alternatif seçenekler sunabilecek bilgi sistemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Dünya üzerinde bulunan konumsal olan ve olmayan bilgileri belirli bir amaca yönelik olarak toplamaya, bilgisayar ortamında depolamaya, kontrol etmeye, analiz etmeye ve görüntülemeye olanak sağlayan teknik araçlar bütününü CBS olarak tanımlamak mümkündür. Geçmişi çok fazla olmayan fakat dünyada oldukça hızlı bir şekilde gelişen ve yeni bir bilgisayar teknolojisi olan CBS bir çok alanda karar vericilere destek olan bir sistemdir.

Harita üzerindeki bilgiler grafiksel olarak ifade edilebildiğinden, konuma dayalı grafik ve grafik olmayan nitelikleri açıklayabilen bilgilerin, bir bütün içinde aynı sistemde toplanıp analiz edilmesi gereği CBS’nin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bilgilerin tek bir sistem içerisinde toplanıp, depolanması, modellenerek analiz edilmesi, eldeki bilgilere hızlı ve güvenli bir ulaşımı sağlayacağından sistemin etkinliği ve güvenilirliği daha fazla olacaktır. Yeryüzü referanslı verileri analiz etme ve saklama, CBS tanımlamalarının temel karakteristiğini oluşturmaktadır (Star ve Estes, 1990).

CBS’nin genel uygulama alanları olarak bilgisayar tabanlı haritalama, arazi özelliklerinin analizi (arazinin yapısı, eğimi) toprak türü, trafik işlerliği, askeri uygulamalar, jeoloji uygulamaları, su ve kar yapısının haritalanması, trafik, arazi ulaşım ve tarım planlaması, çevre ve doğal kaynakların yönetimi, eğlence yerlerinin planlanması, yer bulma - yer tahsis etme kararları, pazarlama, eğitim, hastane, polis, itfaiye gibi servis hizmetlerinin planlanması sayılabilir. CBS’nin orijini farklı bilimlere dayanmaktadır. Bunlar; bilgisayar, coğrafya, matematik, karar verme, istatistik, uzaktan algılama, mühendislik, veri işleme, planlama, çevre bilimi, peyzaj mimarlığı, modelleme, araştırma ve haritacılık olarak belirlenebilir. CBS’nin yeterince etkin, güçlü ve esnek olması için farklı disiplinlerin katkısı gereklidir (Tecim 1997a). CAD (Computer Aided Design) gibi bilgisayar destekli çizim ve tasarım ile uydu görüntü analizi sistemleri, CBS sistemlerinin gelişmesine oldukça önemli katkı sağlamışlardır. Bu tür sistemler daha çok fiziksel çevrenin takip-kontrol edilmesi ve modellenmesi ile ilgilenmektedirler. CBS ise coğrafi bilgilerin toplanması, depolanması, analizi ve görüntülenmesinden oluşan yazılımlar bütününü oluşturmaktadır. Karar vermeyi destekleyen bir bilgi sistemi olduğu söylenebilir. CBS sık sık geniş çaplı olarak coğrafik kantitatiflerin modellenmesi ile ilişkilendirilmektedir. Kısacası, CBS, konuma ait olan tüm konularda uygulama alanı bulmaktadır, bu nedenle CBS Konumsal Bilgi Sistemleri olarak da adlandırılmaktadır. Burada önemle vurgulanması gereken nokta CBS sadece konuma ait bilgileri değil konumsal olmayan bilgileri de alıp konum ile ilişkilendirerek analize tabi tutmaktadır. Mantıksal kısıtlarla poligonların birleştirilmesi, vektör haritalarında belirlenen oranda koruma alanlarının belirlenmesi, sınırlarının oluşturulması ve ağ analizi (network analysis) gibi fonksiyonlar CBS’nin analitik kapasitesini ortaya koymaktadır.

CBS uygulamaları; detaylı sistem analizi yapılmış, amaçları belirlenmiş bir proje üzerinde donanım, yazılım, veriler ve projede çalışacak deneyimli personel konusunda yeterli araştırmalar yapıldıktan sonra başlatılmalıdır. Dünyada son 10 yıl içerisinde hızlı bir gelişme gösteren CBS uygulamaları, her boyutta, ülke genelinde, bölge bazında, kent yönetiminde ve kurumsal bazda farklı amaçlar için onlarca değişik tarzda çalışmalara sahne olmuştur.

CBS bileşenleri donanım, yazılım, veri, personel ve amaçlar-hedefler için yöntem olarak sayılabilir. Dünyada hızlı bir şekilde uygulama alanları gelişen CBS, ne yazık ki ülkemizde sadece Kent Bilgi Sistemi adı altında birkaç şehircilik uygulamalarına girmiştir. Aydın ve Bursa bunlardan ikisi sayılabilir. Oluşturulacak teknik kadronun kurulacak sistemi benimseyip, uygulamaya dökecek direnci göstermesi gerekmektedir. Politik nedenlerden ötürü işlerin bitirilememesi, uygulamaların saptırılması ve verilerin her dönem farklı kurumlara yaptırılması gibi işlemler verimlilik ve etkinlik çerçevesinde ele alınarak çözüme kavuşturulmalıdır (Ottens, 1990).

CBS konusunda uzman personelin yok denecek kadar az olması, Türkiye CBS sektörünün en önemli sorunlarının başında gelmektedir. Belirtmek gerekir ki, üniversitelerimizde CBS konusunda yeterince deneyimli akademik ve uygulamacı kadro bulunmamaktadır ve bu nedenle CBS konusunda eleman yetiştirmek de mümkün olmamaktadır. Bu konuda üniversitelerin üzerlerine düşeni yapmaları gerekmesine rağmen, bir çaba içerisinde oldukları görülmemektedir.

CBS’ne altlık teşkil edecek sayısal harita verileri ülkemiz için ayrı bir problem olmaktadır. Sayısal harita verilerini kullanıcıların hizmetine sunan batılı ülkelerdeki gibi kurumların olmayışı CBS’nin gelişmesini engellemiştir. Genelde yapılan en büyük hata, amaçlar ile araçların karıştırılmasıdır. Bir çok CBS alım ihalesinde yapılacak olan işler yerine, kullanılacak olan aracın, yani CBS yazılımının sayfalarca özellikleri sayılmaktadır. Araçlar için yüzbinlerce dolar ödenmekte, amaçların ne olduğu, kimlerin kurulan sistemi kullanacağı gibi konular göz ardı edilmektedir. Üzülerek belirtmek gerekir ki bu yapıyı da bugüne kadar bir çok firma istismar etmiştir.

Grafik formatta ve bir CAD formu olarak yaratılan haritalar, nokta, çizgi ve poligon olarak bilinen CBS’nin üç unsuruna uygun veri aktarımını tasarlamadıkları takdirde, yapılan haritalar sadece güzel görünen birer ürün olmaktan öteye gidemeyecektir. Oysa yapılan her türlü haritanın CBS yazılımları tarafından okunması ayrıca nokta, çizgi ve poligonları ifade eden öznitelik bilgilerinin şekillerle birlikte gelmesi gerekmektedir. Zaten kısıtlı kaynaklar ile yaşayan ülkemizin, bir çok işi gereksiz yere tekrar yapmak zorunda olduğunu görmek bizlere acı vermektedir. CBS’yi dikkate almadan, ufuklar gözetilmeden gerçekleştirilen bir çok projede büyük kaynak israfları görülmektedir (Tecim, 1997b).

Coğrafi varlıklarla ilişkili her kurumun kendi bünyesinde oluşturacağı ve verilerini tutacağı bir veri tabanı sistemi yaratma ve bunu devamlı güncelleştirme gereksinimi vardır. Sakarya Valiliği olarak bu tür verileri kendi veritabanı sisteminde toplamakta ve gerekli arayüzler vasıtasıyla bu bilgileri kullanıma sunmaktadır. Gerek Internet ve gerekse intranet kanalıyla veriler farklı derecede kullanıma sunularak yayınlamakta, verilerin CBS’de oluşturulan harita altlıkları ile bölgesel olarak analizi yapılmaktadır.

3. Sakarya CBS Merkezi Faaliyetleri:

Bir dizi projeler kapsamında değerlendirilen bu merkezin amacı, öncelikle yaşanan doğal afet nedeniyle aksayan hizmetlerin daha hızlı ve kontrollü olarak yapılabilmesi, hasar tespiti, enkaz kaldırımı, kayıpların saptanması, yardımların dağıtılması yeni ve alternatif yerleşim bölgelerinin ivedi olarak saptanması, yeni yerleşim alanlarının bir plan ve proje dahilinde oluşmasının sağlanması gibi öncelikli çalışmaların yanı sıra, il ölçeğinde, planlama ve karar verme sürecinde yönetime somut faydalar sağlayabilecek, akıllı harita altlıklarına dayalı, birimlerin ortak kullanımına ve bilgi paylaşımına açık, kurumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte bir Bilgi Yönetim Sistemini oluşturmaktır.

Sakarya’nın gereksinimleri saptanarak, gelişiminin kontrol altında tutulması, daha hızlı, doğru ve ekonomik hizmet üretiminin sağlanması, kadastro ve imar sorunlarına ileriye dönük kalıcı çözümler getirilmesi, valilik gelirlerinin artırılması ve mevcut sorunların hızlı, doğru ve ekonomik bir şekilde çözümü sağlayacak proje kısım kısım faaliyete geçmektedir. Devamlı karşılaşılan yetersiz kadro ve bunun sonucunda oluşan yetersiz üretim sorunları da kolayca aşılabilecektir. Hem mülki idarenin hemde yerel yönetim hizmetlerinin iyi bir şekilde planlanması, yönetilmesi ve denetlenmesi ancak ilin grafik ve sözel bilgilerinin aynı harita üzerinde birleştirilmesi ile sağlanabilir. Bu proje ile amaçlanan bilgi sistemi, grafik harita bilgilerinin mevcut veya yeni toplanacak sözel bilgilerle ilişkilendirilmesi ve bunların üzerinde gerekli analizlerin yapılabilmesi ile kurulmuş olacaktır.

Yapılmakta olan sistemden gerekli bilgilerin alınabilmesi ve amaca yönelik olarak sorgulamaların yapılabilmesi, ancak sözel bilgilerin depolanabileceği veri tabanı tasarımlarının doğru bir şekilde yapılması ile mümkün olabilecektir. Kullanıcı, sayısal haritalar üzerinde bulunan grafik objelere ilişkin özellikleri sorgulamanın yanı sıra, veri tabanına girilmiş özellikler yardımı ile grafik objelere kolayca ulaşabilecek ve iki yönlü (sözelden grafik bilgiler ve grafikten sözel bilgiler) sorgulama ve analiz yapabilme imkanına kavuşmaktadır.

Türkiye’ye model olabilecek CBS sistemi, oldukça önemli ve gerekli olan Coğrafi Bilgi Sistemi fonksiyonlarını, analiz yetenekleri ile birleştirecek, Sakarya’da yaşanan depremle ilgili olarak gerçekçi deprem senaryoları hazırlayıp gelecekte olabilecek deprem gibi doğal felaketlere karşı bölgeyi acil boşaltma ve en kısa sürede hasar tespiti ile birlikte en uygun rezerv alanlarına bölge insanının en uygun şartlarda ve en hızlı bir şekilde kaydırılmasının öngörümlenmesini ve uygulanmasını sağlayacak, deprem veya başka bir doğal afet sonrası bilgi eksikliği ve koordinasyonun en uygun ve verimli bir şekilde yapılmasını sağlayacaktır.

Şekil 1: Bitmiş olan Sakarya Milli Eğitim ve Sakarya Köy Hizmetleri CBS sistemleri

Şimdilik sadece Sakarya için hazırlanmakta olan sistemde, Sakarya il sınırları içerisinde bulunan tüm varlıkların bilgisayar ortamına aktarılarak gerektiğinde değişik boyutlarda çıktı alınması, gerektiğinde bilgisayar ortamında istenilen şekilde görüntülenmesi ve gerektiğinde birden çok coğrafi ve öznitelik bilginin kullanılarak kompleks analizler yapılmasını sağlamak merkezin başlıca görevleri olmaktadır.

4. CBS ile Kurumsal Entegrasyon:

Bilgisayar sisteminin eksikliğiyle doğan, varolan bilginin eksik ve farklı kurumlar tarafından ayrı ayrı tutulması nedeniyle, bazı kurumlar tarafından zor olan bilgiye zamanında ve doğru bir şekilde erişilemediğinden bilginin geçerliliği azalmakta, yapılması gereken önemli faaliyetler belirtilen bilgi entegrasyonunun eksikliğinden ötürü yapılamamaktadır. Uydularla uzaktan algılama olarak bilinen yüksek teknolojinin yeterince bilinmemesi ve kullanılmaması harita ile ilgili olarak yapılacak çalışmaları engellemiştir. Bu teknoloji ile geniş yeryüzü bölümlerine düzenli aralıklarla bakılarak görüntüler alınmakta ve bunlar güçlü bilgisayarlarla hızla işlenerek CBS gereksinimi olan verileri üretebilmektedir. Deprem öncesi ve sonrası bölgenin durumunu belirli aralıklarla ayrıntılı olarak uydudan veya hava fotoğrafından elde edip CBS’ye temel olan harita altlıklarının oluşturulup karşılaştırılmasıyla, bölgenin fiziksel değişiminin periyodik olarak izlenmesi mümkün olabilmektedir (Han ve Kim, 1990).

Özellikle depremde hasarlı alanların tespiti ve izlenmesi, geçici yerleşim alanlarının kapasiteleri ile birlikte takibi, yeni yerleşim alanlarının analizi ve seçilmesi, mülkiyet bilgilerinin tutulması ve sorgulanması, arazi kullanım bilgilerinin tutulması ve sorgulanması, gecekondulaşmanın izlenmesi, hava, yer, deniz kirlilik haritalarının çıkarılması, çevre koruma planlarının hazırlanması, ulaşım ve toplu taşım planı hazırlanması, sayısal halihazır harita üretimi ve revizyonu, yapı kullanma izni verilmesi, takibi ve sorgulanması, altyapı ağları ve planları, kamulaştırma planlarının hazırlanması, itfaiye ve çöp toplama hizmetlerinin takibi gibi bir çok uygulamanın oluşturulan CBS ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Adapazarı’nda merkez belediye sınırları içerisinde dahi sayısal altlıklara ulaşmak mümkün olmamıştır, ancak sonradan kısmen yapılmaya çalışılmaktadır. Ancak bir çok yerel yönetim gibi, politik unsurlarla birlikte yıllarca yapılan bilinçsiz çalışmalar hala hiçbir bilginin kullanılabilir şekilde sayısal ortamda olmaması, yerel yönetimlerin neden bazı işleri başaramadığı hakkında yeterince bilgi vermektedir. Kadastral paftalarda dahil olmak üzere bir çok verinin kağıt üzerinde dahi bulunmaması (güncel olması ayrı bir sorun iken) sorun olurken, Sakarya Valiliği CBS Merkezinde tüm ili kapsayan coğrafi nesnelerin yeryüzü koordinatları kullanılarak sayısal ortama aktarılması, bunlara ilişkin değişik sorgulama ve analizlerinin yapılabilmesi için Sakarya’ya ait sayısal harita altlıklarının oluşturulması ilk hedef olarak seçilmiştir. Bu amaçla ilk iş olarak merkezin çalışma planı ortaya çıkarılmıştır. İlginç olan nokta, bu merkez sadece bir konu, bir proje için kurulmuş olmamaktadır. Örneğin sadece elektrik kurumuna ait işlemleri veya sadece su-kanalizasyon işlemlerini bilgisayarda harita merkezli işletmek amacıyla kurulmamıştır. Amaç tüm altlıkların bu Merkezde hazırlanıp kurumlara verilmesidir ve veri bütünlüğünü sağlamak amacıylada hepsini bir merkez etrafında toplamaktır.

Sakarya il sınırları içerisinde bulunan tüm bölgelerin eğim, jeoloji, fay, bitki örtüsü, toprak yapısı/kalitesi, deniz, nehir, göl, yerleşim alanları, tüm yollar, elektrik hatları (yüksek, orta ve düşük gerilim hatları olarak) ve trafolar, telefon şebekeleri, orman alanları gibi genel coğrafi bilgiler yanında ile özgü bazı açıklayıcı değerler de sisteme yerleştirilmiştir. Bu bilgiler ulusal koordinat sistemine göre girilmiş olup dünya coğrafyası üzerinde yerini doğru bir şekilde belirlemek mümkün olmaktadır. Adapazarı merkezin tüm kadastral bilgileri de CBS’ne aktarılmış olup bunlar mülkiyet bilgileri ile çakıştırılarak istenilen ada-parsel numarasına göre veya şahıs ismine göre arama yapılabilmektedir.

Gelecek için yeni yapılanmalar doğrultusunda genel planlamaya dönük çalışmalarda, çevre kirliliğini belirten haritaların çıkarılması, Sakarya havzasının incelenmesi, Sakarya nehrinin etrafındaki dokunun belirlenmesi gibi özel amaçlı işlevler de haritalar vasıtasıyla ortaya konulmaktadır. Özellikle Karadeniz kıyısında yapılması planlana serbest bölge sınırlarının harita üzerinde gösterilerek şu andaki durum ile olası durum arasında kıyaslamaların yapılması CBS vasıtasıyla yapılmaktadır.

Belediyenin faaliyet alanlarına karışmamak kaydıyla, CBS Merkezinde yapılmakta olan işler; kent ve bölge planlama çalışmalarında, her türlü harita/ imar/ kadastro çalışmalarında, yanlış ve kaçak yapılanmanın tespit ve önlenmesinde, tapu/kadastro kayıtlarının tutulmasında, bina, arsa, işyeri vb. kayıtlarının tutulmasında, kent içi toplu ulaşım planlanmasında, alt yapı tesislerinin projelendirilmesi, bakım ve onarım işlerinin kontrolünde, turizm yatırımlarının planlanması ve denetlenmesinde, enerji ve su kaynaklarının rasyonel bir şekilde üretim ve kullanımının sağlanmasında, ilin yönetim ve denetiminde, tarımsal ve ormansal alanlarını sınırlarının tespiti, optimizasyonu ve envanterlerinin çıkartılmasında, üretime katılmamış alanların belirlenmesinde, kent insanının insanca yaşamasında sorumlu olan birimler arasında doğru ve hızlı bilgi akışının sağlanmasında ve buna benzer bir çok alanda kullanılabilecektir.

5. Afet Bilgi ve Kriz Yönetim Sistemi:

Bir deprem bölgesi olan Sakarya’da, afetten önce, afet anında ve afet sonrasında yapılması gereken tüm çalışmaların planlaması CBS Merkezi tarafından yürütülmektedir. Tehlike ortamında oluşan kaostan en kısa sürede kurtularak, gerekli yerlere anında müdahale gerektiren yapılandırmaları harita üzerinde sağlayacak sistemler geliştirilmektedir. 17 Ağustos ve 12 Kasım depremleri sonrasında hasar tespitini hızlı ve güvenilir bir şekilde yapacak bilgi sistemleri geliştirilmektedir. Her bölgedeki yapılaşmalara ait tüm bilgiler sisteme girilerek bunlara ait detaylar, kaç yılında yapıldı, sağlamlık derecesi, kat sayısı ve yaşayan kişiler gibi bilgiler sisteme girilerek yerleşim alanlarının bilançoları belirlenmektedir. Her bölge kendi sınırları içerisinde yer alan kurtarmaya, taşımaya yönelik tüm teknik araç ve gereçlerin listesini toplayarak CBS Merkezi veritabanına iletmekte olup kurumlardaki kalifiye personelin listesi de veri tabanına işlenmektedir.

Memleket koordinat sistemine göre oluşturulan haritalar üzerine yerleştirilen bu bilgiler bölgenin eğimi, jeolojik yapısı ve fay hatlarının geçtiği yerler üst üste çakıştırılarak olası deprem senaryoları uygulanacaktır. Simulasyon teknikleri kullanılarak değişik ölçekteki depremler için olası etki alanları, bina hasar (yıkık, ağır, orta ve az) durumları, yaralı ve ölü sayıları bilimsel olarak tahmin edilmesi gelecek yardımların nerede konuşlandırılacağı, dağıtımların nerelerde ve kimler tarafından yapılacağı, araç parklarının nerede olacağı, yolların nerede kimler tarafından kesileceği, dışarıdan gelecek yardım araçlarının nerede park edeceği, polis ve jandarmanın görev alanlarının nereler olacağı, hangi doktorların hangi hastanelere gideceği ve yangın, ambulans araçlarının hangi yolları ve alternatif geçişleri kullanacağı, kurtarma ekiplerinin hangi güzergahları kullanarak hangi binalara en hızlı şekilde gitmesi gerektiği gibi amaca yönelik özel yazılımlar CBS kullanılarak uyulamaya yönelik olarak yapılmaktadır. Onlarca veya yüzlerce değişik olasılığı hesaba katarak yapılacak her bir simülasyon uygulaması uzman sistemler (expert systems) kullanılarak acil durum anında sadece simülasyon numarası verilerek o durumda yapılması gereken acil müdahale sistemi anında ekranda grafiksel ve tablosal olarak belirecektir[2,3]. Tahmini olarak tespit edilen tehlikenin büyüklüğüne göre hızlı bir şekilde müdahale etme imkanı doğacağından hasar olabildiğince düşük düzeyde tutulabilecektir (Wright, 1990).

Merkezi bir veri tabanında yer alan bilgilerin sorgulanması her an mümkün olabildiği gibi kriz anında nereden kimin ve hangi ekipmanların/araçların gelmesi gerektiği de sistemden ortaya çıkarılabilmektedir. Bölgeye aktarılması gereken teçhizatlar konusunda da sistem tam bir esnekliğe sahip olabilecektir. Kurtarma ekiplerine ve sağlık kurumlarına gelecek lojistik destek konusunda merkezi toplama ünitelerinin belirlenmesi ve buradan dağıtımın yapılacağı güzergahların en kısa ve güvenli ağ analizleri vasıtasıyla ortaya konması mümkün olmaktadır.

Depremi her gün içinde yaşayan Japonya gibi bir çok ülkede, yıllardır uygulanmakta olan Kriz Yönetim Sistemi, maalesef acı tecrübeler sonunda Sakarya ilinde ilk defa kullanıma hazır hale gelmektedir. CBS Merkezinde oluşturulacak bir kriz masası ile her türlü bilgiye anında erişimi sağlayacak ve tehlikenin durumunu göz önüne alacak müdahale sistemleri datashow cihazları ile büyük perdeye yansıtılarak yönetim sağlanacaktır.

6. Sonuç:

Bu çalışmada CBS’nin kurum içinde intranet, kurumlar arasında extranet ve tüm dünyaya Internet bağlantılı bilgiler sunabilmesine olanak tanıyan yapılandırmalar ortaya konularak, Türkiye’de kapsam bakımından bir ilk olan Sakarya CBS Merkezi faaliyetleri tanıtılmaktadır. Deprem sonrasında oluşan karmaşıklığın tekrar yaşanmaması, acil müdahalenin düzenli, planlı ve hızlı yapılması, gelen araç ve gereç yardımlarının belirlenmiş yerlere giderek toplanma merkezlerinin oluşturulması ve durum hakkında hızlı ve doğru bilginin aktarılmasını sağlayan bilişim sistemlerinin Sakarya Valiliği bünyesinde oluşturulması anlatılmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemi olarak adlandırılan ve harita altlıklarının kullanımı ile görsel anlamda veri toplama, analiz ve çıktı imkanı sağlayan genel uygulaması ile Sakarya il sınırları içerisinde bulunan analizi gerekli tüm coğrafi varlıkları öznitelik bilgileri ile birlikte bilgisayar ortamına aktarılarak karar vericilere küçük ölçekte planlamaya, büyük ölçekte ise yönetime ve kontrole destek verecek sistemler geliştirilmektedir. Uygulamalardan bir tanesi de Valilik Kriz Yönetim Sistemidir. Özellikle 3 boyutlu haritalar yapılarak bunun üzerine oturtulan diğer bilgiler bölge hakkında yapılacak analizlerde önemli altlık olmaktadır. Şu anda coğrafi varlıkların büyük kısmı öznitelik bilgileri ile birlikte sisteme girilmiş iken, milli eğitim, sağlık, köy hizmetleri ve müftülük CBS sistemleri tamamen entegrasyona hazır olarak çalışır durumdadır.

Türkiye’de CBS uygulamalarının dünya standartlarına göre geri olmasının nedeni, hukuki altyapının çağın ve teknolojinin çok gerisinde kalmasıdır. 2000 yılında İngiltere’de bir gazete bölgesel bazda uydu görüntülerini ek olarak vermekte iken, Internet'ten 1000 dolar karşılığında 1 metre hassasiyetli (1/5.000 ölçek) evinizin bulunduğu yeri isteyebildiğiniz bir dünyada yaşarken, Harita Genel Komutanlığı’nın (HGK) mevzuat gereği 1/100.000 ve daha büyük ölçekli haritalarda müthiş gizlilik tedbirlerini alması nedeniyle bu bilgileri kullanacak birimler bunlardan maalesef yararlanamamaktadır. Genelkurmayın bile uydu görüntülerini Internet'ten elde edebildiği bilindiği bir durumda, kanunlarımızın yeni şartlara göre yenilenmesi gerekmektedir.

Bilginin olması gereken yerde değil, merkezde bir yerlerde, hiç kimsenin ulaşamayacağı yerlerde, yüksek maliyetler karşılığında belki verilebilecek bir şekilde, yıllanıp değersizleştiğini önemle vurgulamak gerekir. Bilgiyi paylaşmaktansa, bir yerlerde yok olmasını sağlamak, onu saklamak, onu paylaşmaktan korkmak, genel olarak bürokrasinin içine işlemiş bir olgu olmaktadır.

CBS sayısal veritabanının istenilen düzeyde ve hatta hiç olmaması Türkiye’de CBS sektörünün yeterince gelişmemesinin başlıca nedeni olarak gösterilebilir. Bu konuda HGK yerine, özerk olan ve görevi sadece ulusal bazda sayısal veritabanı hazırlayan bir kurum teşkil edilmelidir. Coğrafi veriler konusunda dünyadaki en önemli kuruluş olarak gösterilen İngiliz Ordnance Survey, Türkiye’de örnek alınması ve işlerliğinin incelenmesi gereken bir kurum olmaktadır.

Kaynakça: