1- "İLK"ler: Bilgisayar, İnternet, Bilişim, Bilişim Suçları . . .

Türkiye'nin bilgisayarla tanışması 1960 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü'ne kurulan ilk bilgisayar sistemi ile, İnternet'le tanışması ise 12 Nisan 1993 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nden yapılan 64 Kbps kapasiteli ilk İnternet bağlantısı ile olmuştur.

Bilişim alanındaki bu "ilk"lerin yanısıra, bilişim kavramının mevzuat olarak ceza hukukumuzda ilk kez yer alması, 1989 tarihli ön tasarının 342. maddesinde yapılan "Bilişim Alanı" tanımı ("Bilgileri toplayıp depo ettikten sonra, bunları otomatik işleme tabi tutma sistemlerinden oluşan alan") ile; bilişim suçları kavramının Türk Ceza Kanunu'na girişi ise, eski 765 Sayılı Türk Ceza Kanunu'nda yapılan bir düzenlemeyle olmuştur (14.06.1991 tarihli 20901 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 3756 sayılı Kanunla yapılan düzenleme). Bu düzenlemeyle, Türk Ceza Kanunu'na ilk kez "Bilişim Alanında Suçlar" başlığı eklenmiştir.¹

Ancak bilişim suçları alanındaki en kapsamlı düzenleme, 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu'nda "Bilişim Alanında Suçlar" başlığı altında yapılmış ve "Bilişim sistemine girme", "Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme", "Banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması", "Tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbiri uygulanması" başlıklı maddelere kanunda yer verilmiş ve ayrıca "Nitelikli hırsızlık", "Nitelikli dolandırıcılık" maddelerinde yer alan suçların bilişim sistemleri aracılığıyla işlenmesi ağırlaştırıcı neden olarak hükme bağlanmıştır.

2- 5651 sayılı Kanun

Yukarıdaki paragraflarda görüldüğü gibi, bilişim alanı ile ilgili olarak hukukumuzda yapılan ilk düzenlemeler "suç" kavramı ile birlikte ele alınmıştır. Ancak, 23 Mayıs 2007 tarih ve 26530 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren, 4.5.2007 gün ve 5651 sayılı "Internet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun" sadece İnternet ortamında işlenen suçlarla ilgili düzenlemeleri değil; İnternet ortamında faaliyet gösteren tüm aktörlerin rollerini ve yasal yükümlülüklerini tanımlayan düzenlemeleri de içermektedir. Bu nedenle, İnternet ortamındaki faaliyetlerle ilgili ilk düzenleme olarak nitelendirilmesinden söz etmek mümkündür.

5651 sayılı kanunun yürürlüğe girmesini takiben, kanunun uygulanmasına esas olan ve aşağıda isimleri yer alan 3 yönetmelik yayınlanmıştır:

1) "Telekomünikasyon Kurumu Tarafından Erişim Sağlayıcılara ve Yer Sağlayıcılara Faaliyet Belgesi Verilmesine İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik" (24 Ekim 2007 ve 26680 sayılı Resmi Gazete),

2) "İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik" (1 Kasım 2007 tarih ve 26687 sayılı Resmi Gazete),

3) "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesine Dair Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik" (30 Kasım 2007 tarih ve 26716 sayılı Resmi Gazete)

Yasada "İnternet Ortamı", "Haberleşme ile kişisel veya kurumsal bilgisayar sistemleri dışında kalan ve kamuya açık olan İnternet üzerinde oluşturulan ortam"; "İnternet Ortamında yapılan yayın" ise, "İnternet Ortamında yer alan ve içeriğine belirsiz sayıda kişinin ulaşabileceği veriler" olarak tanımlanmıştır. Aynı yasada, İnternet Ortamındaki aktörlerin tanımlarına da yer verilmiştir. Bu aktörler kısaca, İnternet Ortamında kullanıcılara sunulan her türlü bilgiyi veya veriyi üreten, değiştiren ve sağlayan İçerik Sağlayıcı; hizmet ve içerikleri barındıran sistemleri sağlayan veya işleten Yer Sağlayıcı; kişilere belli bir yerde ve belli bir süre İnternet Ortamını kullanım olanağı sağlayan İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcı; kullanıcılarına İnternet Ortamına erişim olanağı sağlayan Erişim Sağlayıcıdır. Bu tanımlara, Üniversitemizin tüzel kişiliği altında faaliyet gösteren aktörler açısından örnekler vermek gerekirse; İnternet Ortamında web sayfası bulunan kişisel kullanıcılar, akademik ve idari birimler İçerik Sağlayıcı; içeriklerin ya da servislerin (web, ftp, e-posta, vb.) üzerinde yer aldığı sunucu bilgisayarları işleten kişisel kullanıcılar, akademik ve idari birimler Yer Sağlayıcı; kullanıcıların İnternet Ortamını kullanabilmeleri için kendilerine IP adres bloğu tahsis edilen ve bu IP bloğu üzerinden ofislerde/PC Salonlarında/binalarda, vb. yerlerde yerleşke omurgasına ağ bağlantısı sağlayan akademik ve idari birimler ile, kendisine tahsis edilen IP adresi üzerinden, kullanıcılara yerleşke omurgasına ağ bağlantısı sağlayan kişisel kullanıcılar İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcı olarak değerlendirilmektedir.²

5651 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerde; yukarıda belirtilen aktörlerin yükümlülükleri, Telekomünikasyon Kurumu İletişim Başkanlığının (Başkanlık) (http://www.tib.gov.tr/) kanun kapsamındaki görev ve yetkileri tanımlanmakta, İnternet Ortamındaki yayınların düzenlenmesinde uygulanacak esas ve usuller ile, bu usul ve esaslara uyulmaması durumunda uygulanacak cezalara yer verilmektedir.

Yukarıda verilen örneklerden de anlaşılacağı gibi 5651 sayılı kanun, akademik ve idari birimlerimiz ile mensup ve öğrencilerimizi yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle, kanunun birimlerimiz ile mensup ve öğrencilerimize getirdiği yükümlülükleri ve uyulması gereken kuralları içeren bir belge ("ODTÜ Yerel Alan Ağında 5651 Sayılı Kanun Uyarınca Uyulması Gereken Kurallar") hazırlanmış ve Üniversite Yönetim Kurulu'nun 2008/14-1 no'lu kararıyla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, kanunla ilgili olarak Üniversite kamuoyuna bilgi vermek üzere 16 Mart 2009 tarihinde Bilgi İşlem Daire Başkanlığı tarafından Kültür ve Kongre Merkezinde bir toplantı düzenlenmiştir. http://www.bidb.odtu.edu.tr/5651/ adresinde yer alan sitede Kanun'un uygulanmasına yönelik açıklayıcı bilgilere erişilmesi mümkündür.

Kanun kapsamında getirilen iki temel uygulama, "hukuka aykırı içeriklerin yayından çıkarılması" (ve cevap hakkı) ve içeriği kanunda belirtilmiş olan 9 suçu³ oluşturduğu hususunda yeterli şüphe sebebi bulunan yayınlara olan "erişimin engellenmesi"dir. Kanun'da, İnternet Ortamında yapılan yayınların içeriklerinin Başkanlık tarafından izlenmesi, Başkanlık web sitesinde oluşturulan ihbar merkezine (http://www.ihbarweb.org.tr/index.html) yapılan ihbarların değerlendirilmesi ve bu değerlendirme sonucunda, kanun kapsamına giren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde, erişimin engellenmesi ve/veya içeriğin yayından çıkartılmasına yönelik tedbirlerin Başkanlıkça alınması hususları hükme bağlanmış, ticari İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcılarına filtreleme yapması zorunluluğu getirilmiş, ticari olmayan İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcılarının, konusu suç oluşturan içeriklere erişimi önleyici tedbirleri alması hüküm altına alınmıştır. Ayrıca, İnternet ortamında yapılan faaliyetlere ilişkin bazı logların tutulmasına kanun kapsamında yer verilmiştir. Takip eden paragraflarda, erişimin engellenmesi ve içeriğin yayından çıkarılması uygulamalarına ilişkin özet bilgi yer almaktadır.

i) İçeriğin yayından çıkarılması ve cevap hakkı: İçerik nedeniyle haklarının ihlal edildiğini iddia eden kişi, İçerik Sağlayıcıya (buna ulaşamaması halinde Yer Sağlayıcıya) İnternet Ortamından ya da bizzat başvurarak içeriğin yayından çıkartılmasını ve hazırladığı cevabın bir hafta süreyle yayınlanmasını talep edebilir. Bu talebin iki gün içinde yerine getirilmediği durumda konu, kişi tarafından mahkemeye (Sulh Ceza) intikal ettirilebilir ve hakimin duruşmasız olarak üç gün içinde vereceği karar doğrultusunda içeriğin yayından çıkartılması ve cevabın yayınlanması işlemi yerine getirilir (CMUK hükümlerine göre karara itiraz yoluna gidilebilir). Hakimin kesinleşen kararını kanunda belirtilen şartlarda ve süreler içinde yerine getirmeyen sorumlu kişi (yayın sorumlusu) altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

ii) Erişimin engellenmesi: "Koruma tedbiri" olarak erişimin engellenmesi kararı; soruşturma safhasında hakim (gecikmesinde sakınca bulunan hallerde C. Savcısı -yirmidört saat içinde hakimin onayına sunulmak koşuluyla-), kovuşturma evresinde mahkeme tarafından verilir (karara Başkanlık ya da ilgiler tarafından CMUK hükümlerine göre itiraz edilebilir). Kanun kapsamındaki 9 suçu oluşturan yayınların içerik ve yer sağlayıcılarının yurtdışında olması halinde ya da içerik ve yer sağlayıcı yurt içinde bulunsa bile TCK'nın 103. maddesinin 1. fıkrası (çocukların cinsel istismarı) veya TCK'nın 226. maddesinde yer alan müstehcenlik suçlarını oluşturan yayınlara ilişkin erişimin engellenmesi kararı, "idari tedbir" olarak Başkanlık tarafından re'sen verilir ve yirmidört saat içinde hakimin onayına sunulur. Hakim kararını en geç yirmidört saat içinde verir;-hakimin kararı onaylamadığı durumda tedbir Başkanlık tarafından derhal kaldırılır.

Erişimin engellenmesi kararı, gereği (erişimin engellenmesi) için Başkanlık'a ve Başkanlık tarafından da elektronik ortamda Erişim Sağlayıcıya bildirilir⁴. Gerektiğinde Başkanlık, erişime konu olan içeriğin yayından kaldırılmasını yer sağlayıcıdan isteyebilir.

3- SONUÇ

5651 sayılı Kanun, artık yaşantımızın ayrılamaz bir parçası haline gelen İnternet kullanımı ile ilgili olarak, İnternet'teki tüm aktörleri (kullanıcılar, İnternet servis sağlayıcılar, kamu ve özel kurumlar, vb.) yakından ilgilendiren yükümlülükler getirmiştir. Bir kamu kurumu olan Üniversitemiz ve Üniversitemizin sağladığı bilişim servislerinden yararlanmakta olan birimler ve kullanıcılar bu Kanun'da yapılan düzenlemeler kapsamında, çeşitli boyutlarda yükümlülük altına alınmıştır. Bu nedenle, ÜYK tarafından onaylanarak yürürlüğe giren "ODTÜ Yerel Alan Ağında 5651 Sayılı Kanun Uyarınca Uyulması Gereken Kurallar" belgesine uygun hareket edilmesi, 5651 sayılı yasa karşısında istenmeyen ve üzücü durumların oluşmaması açısından önemlidir (bkz. http://www.bidb.odtu.edu.tr/5651).

Kaynak:
http://www.tbd.org.tr/webler/kamubiby/dosyalar/CalismaKonulari.htm: Bilişim Teknolojilerinin Kullanımının Hukuksal Boyutu

Ayla Altun