Son yıllarda Facebook ve MySpace gibi sosyal ağ sitelerinin milyonlarca kullanıcı tarafından rağbet gördüğünü, hatta bu tür sitelerde zaman geçirmenin kişilerin günlük yaşamlarında oldukça fazla yer kaplamaya başladığını gözlüyoruz.

Dünya genelinde pek çok sosyal ağ sitesi, sundukları farklı teknolojik imkanlarla farklı kullanıcı gruplarının ilgisini çekiyor ve çok çeşitli amaçlar için kullanılıyor. Bu tür siteler çoğunlukla önceden gerçekte var olan sosyal ağların sürdürülmesine destek olmakla birlikte, gerçek hayatta birbirine yabancı kişilerin ortak ilgi alanları, dil, din, milliyet, siyasi görüş, hobi vb. faktörler temelinde bağlantı kurmasına da yardımcı oluyor.

Yapılan bir tanımlamaya göre, sosyal ağ siteleri, (1) sınırlı bir sistem içerisinde, kısmen veya tamamen herkese açık bir profil yaratmaya (2) bağlantı kurulan diğer kişileri listelemeye ve (3) bağlantı kurulan kişilerin sistem içerisinde listelediği diğer kişileri görüntüleyip onlarla da bağlantı kurmaya yardımcı olan web tabanlı servisler olarak ifade edilebilir (Boyd ve Ellison).

"Profil"ler kişilerin kendileri hakkında bilgileri görüntüleyebildiği sayfalar anlamına geliyor. Bir sosyal ağa katıldıktan sonra kişilerin formlar aracılığıyla bir dizi soruyu yanıtlaması bekleniyor. Profiller yaş, yaşanan yer, ilgi alanları vb. konularla ilgili sorulan bu sorulara verilen yanıtlarla oluşturuluyor. Pek çok site kişilerin fotoğraflarını profillerine eklemelerine olanak veriyor ve profillerin görüntüsü kişiler tarafından düzenlenebiliyor. Profillerin görüntülenmesi özelliği siteden siteye değişmekle beraber, çoğunluğunda kişilerin kendileri profillerinin herkese açık olup olmayacağına karar veriyor. Friendster ve Tribe.net sitelerinde bulunan profiller arama motorları tarafından bulunup herkes tarafından görülebiliyor. MySpace gibi siteler profilin herkese açık veya sadece "Arkadaşlar"ın görebileceği şekilde yayınlanması konusunda tercih yapılabilmesini sağlıyor. "Görünürlük" ve "erişim" sosyal ağ sitelerinin ayrıştırılmasında kullanılan temel etkenlerden sayılıyor.

Bir ağa üye olduktan sonra, kişiler ilişkide oldukları diğer kişileri de ilan edip ağa davet etmek yönünde teşvik ediliyorlar. İlişki tipleri için "Arkadaş", "bağlantı", "fan" gibi bazı popüler etiketler kullanılıyor. Bağlantı kurulan kişilerin listesini herkese açık şekilde görüntülemek sosyal ağ sitelerinin en önemli özelliklerinden biri. "Arkadaş" listesi liste içindeki her kişinin profiline birer bağlantı içererek, bu listeleri gören kişilerin de dolaylı olarak birbirleri ile yeni bağlantılar kurmasına olanak sağlıyor.

Sosyal ağ siteleri profil yaratma ve arkadaş listesi oluşturma dışında, yorum yapma, özel mesajlaşma, fotoğraf ve video paylaşımı, blog, anlık mesajlaşma, mobil uygulamalar gibi sundukları teknik olanaklar açısından da farklılıklar gösteriyor. Facebook ve MySpace gibi web tabanlı olup kısmen mobil uygulamaları destekleyenler oluyor. Başlangıçta belirli kitlelerin kullanımına yönelik tasarlanan sosyal ağ sitelerinin hedeflenenin ötesinde kullanımı gözleniyor. Örneğin ABD'de yaşayan ve sadece İngilizce konuşan kişileri hedefleyen Orkut Portekizce konuşan Brezilyalıların yoğun kullandığı bir ortama dönüşmüş. Kimi ağlar ise, oldukça spesifik olarak tasarlanmış. Sahiplerinin profillerini yönettiği köpekler (Dogster) ve kediler (Catster) için kurulmuş sosyal ağlar bunlara örnek verilebilir.

Nasıl ortaya çıktılar?

Kişisel bilgisayarların birbirleri ile elektronik olarak bağlanması düşüncesi bilgisayar temelli sosyal etkileşim ve ağ kurma kavramlarının temelini oluşturmuş olabilir. Usenet, ARPANET, LISTSERV ve BBS bu kavramların oluşmasında ve yaygınlaşmasında etken olmuş ilk girişimlerden sayılıyor.

İlk sosyal ağ siteleri genele yönelik online topluluk siteleri şeklinde ortaya çıkmış (örneğin, The WELL (1985), Theglobe.com (1994), Geocities (1994) ve Tripod (1995)). Bu siteler sohbet odaları, kişisel web sayfaları ve blog'lar yoluyla kişilerin bir araya gelip, herhangi bir konuda bilgi paylaşımında bulunabildiği ortamlar sunmuş. Bazı siteler farklı bir yöntem kullanarak kişilerin basitçe e-posta adresleri ile birbiriyle bağlantı kurmasını sağlaması üzerine tasarlanmış. Bunlara örnek, Classmates.com (1995) aynı okulun mezunlarının birbirleriyle bağlantı kurmasını sağlarken, SixDegrees.com (1997) ise kişilerin birbirlerine olan bağlantılarını dolaylı olarak kullandırmış. SixDegrees.com daha önce var olan sitelerdeki özellikleri biraraya getirip paket halinde sunarak popülerleştiren ilk site olmasına rağmen, çok karlı olmadığı için bir süre sonra kapanmış. 1999 yılında ortaya çıkan Epinions.com sitesi ise güvene dayalı yeni bir model sunarak, kullanıcıların içerik ve bağlantı şekilleri üzerinde daha çok kontrole sahip olmasını sağlamış.

2002-2004 yılları arasında kullanıma açılan üç sosyal ağ sitesi dünya genelinde yaygınlaşan popüler siteler olarak tarihe geçtiler: Friendster, MySpace ve Bebo. 2005 yılında istatistiklere göre, MySpace Google'dan çok daha fazla ziyaret edilen bir site oldu. 2004'de Myspace'in en büyük rakibi olarak, Facebook ortaya çıktı ve çok hızlı büyümeye başladı. 2006 yılında ABD'deki kolej ve üniversite kullanıcılarının dışındaki kitlelerin kullanımına açılan Facebook, herkesin eklenti uygulama geliştirerek katkı verdiği bir altyapı sunarak, bunun da ötesinde, sadece kişilerin değil sosyal ağların da birbiriyle bağlantı kurup yeni sosyal ağlar oluşturduğu, en yaygın ve en hızlı büyüyen soysal ağ sitesi haline geldi.

Günümüzde halen dünya genelinde yaygın olarak kullanıldığı bilinen 200'ün üzerinde sosyal ağ sitesi modeli olduğu tahmin ediliyor.

Dikkat edilmesi gerekenler...

Yaygın sosyal ağ siteleri çok fazla kişisel bilgi paylaşılıyor olması ve sitelere üyelikte yapılan sınırlamaların yetersiz kalması sebebiyle çeşitli suçlara (çocukların cinsel istismarı, kredi kartı bilgileri kullanılarak hırsızlık yapılması gibi) temel oluşturması açısından endişe verici bulunabiliyor. MySpace gibi bazı siteler yasalar nezdinde çalışmalar yapıyor olsa da, sosyal ağ kullanıcılarının bilgi hırsızlığı ve virüslere karşı dikkatli davranmasında fayda görülüyor. Ayrıca, mahrem sayılabilecek pek çok bilginin ağlar üzerinde paylaşılıyor olması, özellikle büyük şirketlerin ve devlet organlarının kişileri takibi altına almasına imkan veriyor. İstenmeyen bir durum olarak, kişisel bilgilerin üçüncü şahıslarla paylaşılma olasılığını arttırarak, kişilerin kendilerine ait bilgiler üzerindeki hakimiyetini engelleyebiliyor.

Sosyal ağ sitelerinde kişilere ait olarak gösterilen bilgilerin doğruluk garantisi olmadığı için kötü niyetle kullanımı da mümkün. Örneğin, 2008 yılında İngiltere'de mahkemeye intikal eden bir olayda, Facebook sitesinde karalamak amacıyla bir başka kişi hakkında doğru olmayan bilgiler yayınlayan bir kişinin mahkeme sonucunda büyük miktarda bir tazminat ödemeye mahkum edildiği biliniyor.

İstatistikler

2008 yılının Ağustos ayında sonuçları yayınlanan bir araştırmaya göre, sosyal ağ sitelerinin kullanım düzeyi Kuzey Amerika ülkelerinde geçen yıllarda görülen hızlı artıştan sonra belli seviyelerde kalmış durumda. Ama dünyanın diğer bölgelerinde bulunan ülkelerde kullanımı hızla artmaya devam ediyor. Aşağıdaki tabloda, 2007 ile 2008 yılları arasında bölgelere göre kullanım istatistiklerinde meydana gelen değişim görülebilir:

Sosyal ağ siteleri bazında yapılan istatistik çalışmaları da, dünya genelinde rağbet gören popüler sitelerin ziyaret sayılarının 2007 yılından 2008'e geçişle birlikte kat kat arttığını gösteriyor. Özellikle Facebook sitesinin arayüzlerinde çoklu dil kullanımına olanak sağlaması, ABD dışındaki pazarlarda yaygın olarak kullanılmasında büyük bir etken oldu. Aşağıdaki tabloda 2007-2008 yılları arasında sosyal ağ sitelerinin kullanımındaki değişim oranları görülebilir:

Türkiye'deki duruma bakıldığında ise; 2009 Mayıs ayında yayınlanan bir araştırma sonucu, Türkiye'de sosyal ağ sitesi kullanımının dünya genelindeki artışa kıyasla çok daha yüksek bir oranda arttığını gösteriyor. 15 yaşın üzerinde 18.1 milyon İnternet kullanıcısının ev ve işyerlerinden İnternet'e bağlandığı belirtilen bu araştırmada, Türkiye'nin Avrupa'da İnternet kullanıcısı en fazla olan 7. ülke konumunda olduğu da belirtilmiş. Türkiye ile ilgili istatistikler şöyle:

Aynı araştırmada, Türk İnternet kullanıcılarının %79.6'sının sosyal ağ sitelerini ziyaret ettiği belirlenmiştir:

* Internet cafe'ler gibi genele açık ortamlar ve mobil bağlantılar bu istatistiklere dahil edilmemiştir. comScore'a göre tüm bağlantı noktaları ve tüm yaş grupları dahil edildiğinde Türkiye'deki toplam İnternet kullanıcısı sayısının 27 milyon 127 bin kişi civarında olduğu tahmin edilmektedir.

• http://jcmc.indiana.edu/vol13/issue1/boyd.ellison.html
• http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network_service
• http://www.comscore.com/Press_Events/Press_Releases/
  2008/08/Social_Networking_World_Wide/%28language%29/eng-US
• http://www.comscore.com/Press_Events/Press_Releases/
  2009/7/Turkey_Instant_Messaging_and_Social_Networking/%28language%29/eng-US

Cihan Yıldırım Yücel