Serbest Yazılım Nedir?

"Serbest Yazılım", temelinde bir kullanıcıya bir yazılımı çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlüklerini veren akımın adıdır. Serbest yazılımlar, genel kanının aksine ücretsiz dağıtılmak zorunda değillerdir. Tek ve gerekli önkoşul, yazılımın kaynak kodu ile birlikte dağıtılmasıdır. "Serbest Yazılım" konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için kullanıcıya tanınan özgürlükleri gözden geçirmek yararlı olabilir:

• Kullanıcı, yazılımı her türlü amaç için çalıştırma özgürlüğüne sahiptir.
• Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve gereksinimleri doğrultusunda değişiklik yapma hakkına sahiptir.
• Yeniden dağıtma ve toplum ile paylaşma özgürlüğüne sahiptir.
• Yazılımı geliştirme ve yeni hali ile toplum ile paylaşma özgürlüğüne sahiptir.

Serbest Yazılımın Tarihi

"Serbest Yazılım" kavramı her ne kadar 1980'lerde ortaya atılmışsa da, 1970'lerde bilgisayar kullanıcıları ürettikleri yazılımları "Serbest Yazılım" ilkelerine uygun olarak birbirleriyle paylaşırlardı. 1980lerin başlarında yazılım üreten bazı firmaların kullanıcıları çok zorlayan lisans anlaşmalarını öne sürmeleri üzerine o sıralarda MIT'de çalışmakta olan Richard Stallman "Serbest Yazılım" fikrini ortaya atmış ve bütünüyle "Serbest Yazılım" olacak bir işletim sistemi yazmak için çalışmalara başlamıştır. Zamanla Stallman'a diger geliştiricilerin de katılması ile "Free Software Foundation (FSF)" kurulmuş ve ilerleyen zamanlarda bir taraftan Unix benzeri bir işletim sistemi için gerekli yazılımlar üretilirken, bir taraftan da "GNU General Public Licence (GLP)" ve "copyleft" kavramları tanımlanmıştır. İsminin çağrıştırdığı gibi "copyleft" kavramı "copyright" yasaları düşünülerek geliştirilmiş ve yazılımlar ile ilgili özelleştirme ya da kontroller yerine özgürlükleri temel alan bir düzenlemeyi hedeflemiştir.

GNU sisteminin en büyük eksiği olan çekirdek (GNU Hurd) geliştirilirken, 1991 yılında Linus Torvalds, Linux ismini verdiği çekirdeği duyurmuş ve 1992 yılında GNU yazılımlarıda kullanılarak bütünüyle bir Serbest Yazılım olan GNU/Linux ortaya çıkmıştır. 1992 yılından günümüze kadar GNU/Linux işletim sisteminin yadsınamaz katkısı ile "Serbest Yazılım" üretimi ve kullanımı hızla artmıştır. Örneğin, Internet üzerinden ulaşılabilen web sayfalarının % 56.4 ü bir Serbest Yazılım olan "Apache" web sunucusu tarafından sunulmaktadır. GNU/Linux dağıtımlarının sayısı 100' ü geçmiştir.

Neden Serbest Yazılım?

Kullanıcılarının "Serbest Yazılım"ı tercih etmelerinin bir çok nedeni olabilir. Bu kullanıcının beklentilerine göre çeşitlilik gösterebilir. İlk akla gelen nedenleri:

• Genellikle ücretsiz dağıtılır.
• Hiçbir kişinin veya kuruluşun tekelinde değildir.
• Kesinlikle daha güvenlidir.
• Kaynak kodu açıktır ve kaynak kodu ile birlikte dağıtılır.
• Öğrenmeyi teşvik eder.

Son kullanıcı için de aynı şeylerin geçerli olduğunu söylemek yerinde olur. Donanım fiyatı ile başa baş giden lisans ücretleri, kararlı çalışmayan işletim sistemleri ve üzerinde çalışan uygulamalardan kaçınmak isteyen kullanıcılar "Serbest Yazılım" örneklerine yönelmekte, öğrenmenin ve paylaşmanın esas olduğu bir evrene adım atmaktadır.

Özellikle Üniversite/Akademi ruhunun içerdiği öğrenme, geliştirme ve üretme eylemlerine platform sağlaması nedeniyle "Serbest Yazılım"lar tercih edilmektedir.

Bir sonraki "Serbest Yazılım Geliştirme Araçları" yazısında görüşmek üzere.

Şimdilik... Paylaşmanın tadını çıkarın (Share and Enjoy)

Ahmet Öztürk