- CISN

	Büro İşinde Çalışanlarda Boyun - Bel Sorunları ve Çözümünde Öneriler

Hareketimizi sağlayan kas iskelet sisteminin hastalıkları, 18-64 yaş grubundaki çalışan insanlarda fonksiyonel kısıtlılığa neden olan etkenler arasında ilk sırayı almaktadır. Ayrıca bu sistemin yumuşak dokularının kümülatif travmatik rahatsızlıkları, modern toplumlarda hızlı bir artış göstermektedir.

Kas-iskelet sistemi, büro-ofis işlerinde çalışan meslek gruplarında oldukça yüksek oranda etkilenmektedir. Bu sistem eklem ve eklem dışı yapıları sıklıkla zarar görür. Büro-ofiste çalışmayı gerektiren meslekler şunlardır:

1. Bilgisayar kullanıcıları
2. Telefon santral operatörleri
3. Öğrenciler
4. Yazarlar - çizerler
5. Memurlar - sekreterler
6. Serbest meslek sahipleri (doktor, eczacı, mimar, avukat vs)
7. Diğerleri (terzi, desinatör, stilist vs)

Bu mesleklerde kümülatif travma sonucu primer olarak yumuşak dokular, sekonder olarak kemik ve eklemler etkilenir. Sıklıkla boyun, bel, üst ve alt ekstremite yapıları zarar görür. Mesleğin yanında çeşitli kişisel, çevresel ve fiziksel risk faktörleri hastaların yakınmalarını arttırır.

Yukarıda belirtilen meslek gruplarında aşağıda belirteceğimiz klinik tablolar sıklıkla görülür:

1. Boyun sorunları
2. Bel sorunları
3. Yumuşak doku bozuklukları (sinir sıkışmaları, kas gerginlikleri ve kısalmaları, dolaşım bozuklukları, aşırı kullanım bozuklukları) (Şekil 1, Şekil 2)

Şekil 1: Bilgisayar kullananlarda el sorunları

Şekil 2: Yazı yazanlarda el, dirsek ve omuz sorunları

Bel bölgesi, hareket sisteminin mekanik stres, fonksiyonel gerilme, mesleki ve sportif travmalardan en fazla etkilenen bölgesidir. Bel ağrısına neden olan hastalıklar zaman içinde kronik ağrı sendromları ve günlük yaşam aktivitelerini kısıtlayacak boyutlarda sakatlıklara neden olabilir. Tıbbi harcamalar, hastaların çalışmadığı günlerin ve uzun süren fonksiyonel kaybının maliyeti birlikte değerlendirildiğinde bel ağrısı, bütün hastalıklar içerisinde maliyeti en yüksek olan hastalık grubudur.

Boyun ağrıları da son derece sık görülmekte, özellikle büro çalışanlarında yaşam kalitesinin azalmasına ve fonksiyonların bozulmasına neden olmaktadır.

Boyun ve bel ağrısı yapan nedenler şu şekilde özetlenebilir:

1. Kemik ve eklem yapılarına bağlı hastalıklar

Kongenital (genetik) bozukluklar (spina bifida, bloklaşmış omurlar)

Travmatik nedenler (düşme, zorlama)

Dejeneratif hastalıklar (kireçlenme)

İnflamatuar nedenler (tüberküloz)

Metabolik bozukluklar (osteoporoz)

Neoplastik hastalıklar

İnfeksiyöz nedenler

2. Yumuşak dokulara bağlı hastalıklar

Sprain ve strainler

Postural deformitelere bağlı ağrılar (Şekil 3)

Fibromiyalji sendromu (yaygın ağrı)

Miyofasyal ağrı sendromu (bölgesel ağrı)

Psikojenik faktörler

3. Yansıyan ağrılar (iç organlardan kaynaklanan)

Şekil 3: Masabaşı işinde bilgisayar kullanan kişide hatalı pozisyona bağlı sorunlar

Boyun ve bel sorunlarında tedavi prensipleri şunlardır:

1. Koruyucu önlemler
2. Tedavi yöntemleri (İstirahat, ilaç, fizik tedavi, cerrahi yöntemler)
3. Rehabilitasyon uygulamaları (Boyun ve bel ağrısı yapan risklerin ortaya konulması, mekanik ağrıya neden olan faktörlerin ortadan kaldırılması)

Egzersizler, çeşitli yararlar sağlayan tedavi yöntemleridir. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:

1. Kemikler, tendonlar, bağlar ve kasların gücünün arttırılması.
2. Eklem kıkırdağı ve disklerin beslenmesinin geliştirilmesi.
3. İskelet kaslarının oksijenlenmesinin sağlanması.
4. Nöromotor kontrol ve koordinasyonun geliştirilmesi.
5. Kardiovasküler ve respiratuar fonksiyonun arttırılması.

Bel ağrısını önleme yolları:

Bu kadar sık görülen ve günlük yaşantımızı ve yaşam kalitemizi azaltan, işgücü kaybına neden olan ve tedavi maliyeti yüksek olan bel ağrısından kurtulmamız için masa başında çalışırken bazı önemli noktalara dikkat etmeliyiz:

Bel ve sırt ağrısı yakınmamız varsa, yüksek ve sert arkalığa sahip sandalyede oturmalıyız, yumuşak ve alçak seviyeli yerlere oturmaktan kaçınmalıyız. Sandalye ve koltukta belimizi yastıkla destekleyerek veya iyice yaslanarak dik oturmalıyız. Sandalyede oturuşta bacak bacak üstüne atabiliriz.

Sandalyemizin arkalığı, sırtı ve beli desteklemelidir. Sert sandalyede otururken, dizler kalçalardan yukarıda olmalıdır.

İşyerinde, ayaklarımızı bir basamak üzerine koyarak, belimizi sandalyeye yaslayarak ve masaya iyice yaklaşarak oturmalıyız. Masanın eğimli olması çalışma kolaylığı sağlayacağı gibi ağrı oluşumu da engeller.

Masa başında, belimizi değil tüm vücudumuzu döndürerek hareket etmeliyiz. Eşyaları masa üzerinde uygun yerlere yerleştirmeli, en sık kullandığımız eşyaları en yakınımıza yerleştirmeliyiz.

Yüksek yerdeki eşyaları, uzanmadan, göz hizasına gelecek şekilde tabureye çıkıp gövdeye yakın olarak almalı ve taşımalıyız.

Uzun süreli hareketsizlik eklemlerimiz ve kaslarımız için olumsuz etkiye neden olur. İşyerimizde ve evlerimizde aynı pozisyonda sabit kalmamalıyız. Oturuyorsak, iki saatte bir 10 dakika ayakta durmalı, tersine devamlı ayaktaysak, iki saatte bir 10 dakika oturmalı veya yatmalıyız.

Yukarıdaki başlıklar dışında çalışma hayatımızda işimizle ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. İşe özgü kümülatif travma rahatsızlıklarından bireyleri korumak için ergonomik iş analizi yapılmalıdır. Ergonomi, bireylerin taşıdıkları özelliklere göre kullandıkları araç ve gereçlerin düzenlenmesi ve böylece birey ve çevrenin en verimli ve güvenli bir şekilde ilişkide bulunması anlamını taşımaktadır.

Boyun ağrısını önleme yolları:

Boyun ağrıları, bel ağrılarından sonra en sık karşılaşılan yakınmadır. Genel popülasyonda her üç kişiden biri hayatlarının bir döneminde boyun ağrılarından şikayetçi olmaktadır. Büyük hareket yeteneği nedeniyle darbelere ve zedelenmelere son derece açıktır.

Boyun problemleri, yaralanma, tekrarlayan minör travmalar, kötü duruş, fazla gerilme, yıpranma ve hastalık dolayısıyla gelişir. Bu etkenlerden bir veya birkaçı boyun ağrısına ve hareket kısıtlılığına yol açar. Boyun ağrılarından korunmak için masa başında çalışırken şunlara dikkat etmek gereklidir:

Kol destekli bir sandalyede dik oturmalıyız. Otururken ayaklarımız yere değmelidir. Omuzlar geride, sırt ve bel arkadan destekli, ayaklar yere düz basmış şekilde olmalıdır, ensemize bir yastık koyarak destek sağlayabiliriz. Sandalyeden kalkarken öne doğru kayarak kalkmalıyız.

Uzun süre ders çalışmak, bilgisayar kullanmak, kitap ve gazete okumak ve televizyon seyretmekten sakınmalıyız. Masaya eğilmemeliyiz, eğimli masalar kullanmalıyız.

Eller omuz hizasından daha yukarıda iken iş yapılması omuzdaki kasları belirli bölgelerde sıkıştırarak ağrı ve hareket kısıtlılığına yol açabilir. Kollarımızı omuz hizasından yukarıda kullanmamalıyız. Yüksekte iş yapmamız gerekiyorsa, merdiven kullanarak iş yapacağımız yüksekliğe yakın olmaya çalışmalıyız.

Ani olarak yapılan sert ve ters hareketler boyun ve kollardaki kasların ağrılı spazmlarına neden olur. Ani, sert ve ters boyun hareketlerinden sakınmalıyız.

Giysilerimizin rahatlığı çok önemlidir. Özellikle iş yaparken rahat ve sıkmayan giysiler giymeliyiz. Sıkı veya dar sütyenler kollarımızın damar, sinir ve kaslarını sıkıştırarak beslenmelerini bozacağından tercih etmemeliyiz.

Masa başında çalışanlara öneriler:

Boyun ve bel sorunlarının en aza indirilmesinde koruyucu önlemler ve rehabilitasyon uygulamaları her geçen gün daha fazla önem kazanmaktadır. Özellikle bu alanda çalışanların fiziksel yeterlilik ve kısıtlılıklarına yönelik ergonomik düzenlemeler yapılmaktadır. Kişinin postürünün, vücudun bazı noktalarına stresin en az olması için iyi bir şekilde ayarlanması gerekir (Şekil 4). Bu şekilde hatalı postür düzeltilir. İşyerinde aralıklı molalar verilmelidir. Malzeme ve işyerinin yeniden düzenlenmesi yarar sağlayacaktır. Mümkünse işyerinde bükülme, kıvrılma ve dönme olmadan çalışılmalıdır. Optimum beceri ve kuvvet için bilgisayar gözlerin önünde 25-30 cm mesafede olmalı ve dirsekler 85-100 derecede tutulmalıdır (Şekil 5, Şekil 6, Şekil 7).

Şekil 4: Ayakta duran kişinin normal postürü
Şekil 5: Bilgisayar kullanan kişinin ideal oturma postürü

Şekil 6: Yanlış klavye kullanımı
Şekil 7: Doğru klavye kullanımı

Çalışırken kullanılacak iyi bir sandalyenin özellikleri aşağıda belirtildiği gibi olmalıdır:

Yardımcı araçlara ihtiyaç duymama

Bel desteği

Kol destekleri

Pnömatik yükseklik ayarlama

Stabilite için 5 ayak

Kaygan olmayan bir kumaşla kaplanmış sert zemin

Eğimli ön kısım (Şekil 8)

Şekil 8: İyi bir sandalyenin özellikleri

İyi bir çalışma masası ise şu özelliklere sahip olmalıdır:

Ayak hareketi engellenmemeli

Elektronik ve diğer gerekli malzemeler için yeterli büyüklükte olmalı

Yüksekliği yapılan işe bağlı olarak değişebilmeli (yazı yazma, resim yapma, bilgisayar kullanma) (Şekil 9)

Şekil 9: İyi bir çalışma masası

Fizik kondüsyonun kötü olması, bel ve boyun ağrılarının gelişimi ve dirençli olmasında rol oynayan en önemli faktörlerdendir. Ofis işlerinde çalışanların bu sorunları yaşamaması için eğitimden geçmesi gerekmektedir. Uygun çalışma programı, aralıklı yapılan egzersizler ve iş rotasyonu yararlı sonuçlar verecektir.

Belimizin sağlıklı olabilmesi için, omurganın dört fizyolojik eğriliğinin dengeli bir diziliş göstermesi gerekmektedir (boyunda lordoz, sırtta kifoz, belde lordoz, kuyruk sokumunda kifoz). Düzgün bir duruş, bu eğrilikleri dengede tutmak demektir. Belimizi otururken, ayakta dururken, uzanırken, bir cismi kaldırırken veya yürürken dengede tutmamızda asıl hedef, güçlü ve esnek kas-eklem yapısına sahip olmaktır.

Sonuç olarak ofis çalışanlarında, özellikle bilgisayar kullananlarda boyun ve bel sorunlarının yaşanmaması için iç ve dış risk faktörlerinin iyi belirlenerek giderilmesi gerekmektedir. İş dışında spor ve benzeri aktivitelerin önerilmesi ve uygulanmasının sağlanması beden sağlığı ve iş verimi açısından yararlı sonuçlar ortaya koyacaktır.

Kaynaklar:

1. Bernard B, Sauter SL, Fine LS, Peterson MR, Hales TR. Psychosocial and work organization risk factors for cumulative trauma disorders in the hands and wrists of newspaper employees. Scand J Work Environment and Health 1992; 18 (2):119-120
2. Millar JD. Summary of proposed national strategies for the prevention of leading work related diseases and injuries. Am J Industrial Medicine 1988; 13: 223-240
3. Kroemer KHE. Avoding cumulative trauma disorders in shops and offices. American Industrial Hygiene Association Journal 1992; 596-604
4. Tüzün S. Bel ve bacak ağrıları. Hareket Sistemi Hastalıkları. Tüzün F, Eryavuz M, Akarırmak Ü (Eds). Nobel Tıp Kitapevleri Ltd. Şti, İstanbul,1997: 245-260
5. Nas K, Saraç J. Lomber spondiloz. Olgu Serisi. Bel Ağrısı-II. MD Yayıncılık, İstanbul, 2000: 12-28
6. Yavuz N. Ergonomi. Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Cilt:II. Beyazova M, Gökçe- Kutsal Y (Eds). Güneş Kitabevi Ltd. Şti, Ankara, 2000: 955- 961
7. Koyuncu H. Boyun ağrısında öneriler. Eczacıbaşı Yayınları, 1, 2003, İstanbul
8. Koyuncu H. Bel ağrısında öneriler. Eczacıbaşı Yayınları, 2, 2003, İstanbul
9. Aydın R, Müslümanoğlu L. Boyun kinezyolojisi ve hastalıkları. Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon. Diniz F, Ketenci A (Eds). Nobel Tıp Kitabevleri, 2000, İstanbul : 261-275
10. Uludağ M. Kümülatif Travma bozuklukları. Asistan Semineri. CTF-FTR ABD, 21.02.03, İstanbul

Prof. Dr. Halil KOYUNCU *
Uzm. Dr. Erdal YÜCEL **
Dr. Halime TOROS *

* İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi - Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalı
** Serbest Hekim

- BAŞA DÖN -