 |
Ben Sizin Yaşınızdayken... |
|
Bir insanın "Ben sizin yaşınızdayken..." diye başlayan bir cümleyi hangi yaşa geldiğinde kullanabileceğini olduğunu merak etmişimdir. Bu cümleyi sarf edecek kişi en azından orta yaşlarda olmalı değil mi? Henüz küçük bir çocukken bu cümlenin anneanne-dede yaş grubundaki büyüklerimize mahsus olduğunu ve onlar tarafından bilhassa fiyat karşılaştırmaları yaparken kullanıldığını düşünürdüm. O zamanlarda anneanne ve dedelerimizin bir harcama yaptıklarında, diyelim ki okul masrafları için alışveriş yaparken, fiyatını öğrendikleri bir şeyin ardından bu ifadeyi kullanmaları adettendi. Bu sözü sarf edebilmeniz için gerekli olan "yüksek enflasyona şaşıracak kadar yaşınız büyük olması" ölçütü, ben Bilgisayar Mühendisliği bölümünde öğrenci olduğum sıralarda değişmeye başlamıştı bile. O zamanlarda bir terminalde ödevimi yapmaya çalışırken (kişisel bilgisyar veya PC dememiş olduğuma dikkatinizi çekmeliyim) bir yüksek lisans öğrencisi veya 4. sınıf öğrencisi olan bir başka kıdemli öğrenci bana delikli kartlar (punch cards) kullanmadığımız için ne kadar şanslı olduğumuzu söylemiş ve o bildik ifadeyi gayet rahatlıkla ve bir çırpıda kullanıvermişti; "Sizin yaşınızdayken program geliştirmek için delikli kartlar kullanırdık". İşte o gün, bu meşhur ifadenin çok daha genç yaş gruplarınca da kullanılmaya başladığını fark etmiştim. Öyle ki, teknoloji sayesinde daha 25 yaşında olan genç bir insan nerdeyse akranı olan bir diğerine "ben neler gördüm geçirdim" muamelesi yapabiliyordu artık. Cengiz Acarturk'ün, CISN dergisinin 10. yaşına basması vesilesiyle çıkacak olan özel sayıya bir yazı ile katkıda bulunmamı isteyen e-postası elime geçtiğinde gerçekten şaşırdım. Çünkü o an fark ettim ki, dile kolay ODTÜ BİDB'den ayrılalı beri tam 10 yıl geçmiş. Bir yandan bu öneriyi memnuniyetle kabul ettim, öte yandan, ODTÜ BİDB eski çalışanlarına, artık yaşlandınız diye hatırlatma mı yapıyor yoksa diye şaka yapmaktan geri duramadım. Yazımın teknik olmaktan öte nostaljik içerikli olmasına karar verdim. Zaten cisn.metu.edu.tr sayfalarına şöyle bir baktığımda görüyorum ki şu andaki tayfa gerçekten iyi teknik makaleler yazıyor. Bilgisayar Mühendisliği bölümünü bitirdikten sonra Bilgi İşlem Dairesi'nde 5 yıldan fazla çalıştım. Orada çalışmaktan gerçekten büyük zevk aldığımı belirtmeliyim. ODTÜ BİDB, önde gelen bir üniversitenin Bilgi İşlem Dairesi'nde varolan dinamikleri barındıryor ve bu dinamikleri mesleğe yeni adım atan birinin başka bir yerde bulmasının kolay olmayacağını düşünüyorum. Orada geçen beş yıl içinde ODTÜ'de gerçekleşen pek çok heyecan verici olaya şahit oldum: IBM3090 makinasının kurulumu, ilk kampüs token ring omurgasının faaliyete geçmesi, Türkiye'nin ilk internet bağlantısının sağlanması, METU-CWIS (http://www.metu.edu.tr), PC ağları (Banyan ve Novell), PC salonlarının açılması, IBM3090 makinasının emekliye ayrılması, UNIX sunucu kurulumları ve daha pekçok . Bunlar gerçekten iyi deneyimler oldu benim için. Üstelik, Ankara'da şehrin merkezinde çalışmaktansa ODTÜ'nün kampüsünde bir ofisinizin olmasından daha mükemmel ne olabilir? ODTÜ Bilgi İşlem Dairesi'nden ayrıldığımdan beri ABD'de yaşıyorum ve bulduğum her fırsatta Berkeley, Stanford, Carnegie Mellon, Texas Üniversitesi, Washington Üniversitesi ve daha pek çok üniversitenin kampüslerini ziyaret ediyorum. Her ziyaretimde ODTÜ kampüsünü bir kez daha takdirle anıyorum. On yıl... Yazımın başlığında dile getirdiğim "o eski günler" temasının da ifade ettiği üzere, görmüş geçirmiş bir eda ile yeni nesillere ne kadar şanslı olduklarını söylemenin zamanıdır benim için. İlk Zamanlar (1990-93) Ağ Ben sizin yaşınızdayken ağ diye bir şey yoktu. Elbette akıl yoksunu terminalleri anaçatı (mainframe) bilgisayara balayan kablolar mevcuttu, ama bu sayılmaz bence. Belki büyük laf olacak, ama ODTÜ'deki ilk ağ bağlantısı Kürşat'ın (Çağıltay) ve benim PC'lerimiz arasındaki Ethernet(1) kablosu olabilir. Ethernet'ten bahsederken günümüzün, küçük ve ucuz kablo göbeği (hub) ile muhtemelen yıldız topolojisinde kurulmuş RJ45 (telefon) kablosu üzerindeki 100Mbs'ı kastettiğimi zannetmeyin sakın. Bizim o zamanlarda elimizdeki versiyon T-Connector ile (genellikle mavi renkli olan) eşeksenel (coaxial) kablo üzerinden 10Mb bağlantı sağlayan Ethernet idi. Bu "bus" topolojisi sadece iki PC'de gerçekleştirilebiliyordu. Daha fazla bilgisayarı bağladığınızda ise devamlılık ve dolayısıyla güvenli bağlantı sorun teşkil ediyordu; çünkü herhangi bir bağlantı fişten çıkarıldığında bütün ağ bağlantısı kopuyordu. Kampüs omurgası henüz olmadığından (Unisys, IBM3090) gibi ana sunucuları kullanmak için en yakın terminal odasına kadar yürümeniz gerekirdi. İnternet Bağlantı yoktu. Evet, BITNET diye birşey söz konusuydu. E-posta gönderebiliyordunuz ve normal postadan göreceli olarak daha hızlıydı. FTP FTP imkânına sahip olmadığımızı söyleyemem. Dosya transferi yapmak için bir yol, daha doğrusu bir çıkış yolu vardı. Princeton Üniversitesi'nin sağladığı BITNET FTP olarak anılan eposta/ftp ağgeçidi(gateway) hizmetinden faydalanıyorduk. (http://iubio.bio.indiana.edu/soft/help/old/bitnet-ftp.help). Bir dosya alabilmek için yapmanız gereken şeyi söyleyeyim; bir e-postaya ftp komutları yazar ve Bitnet FTP Server'a gönderirdiniz. Sonraki birkaç gün boyunca e-posta hesabınızdan dosyanın gelip gelmediğini kontrol edip dururdunuz. Şayet dosyanız büyük (mesela 30 KB'tan fazla J) idiyse dosyanın bütün parçaları elinize geçene kadar beklerdiniz (Dosyayı tek bir bütün halinde alabilme şansınız olduğunu düşünmediniz umarım). Dosyanın parçaları postanın ileti kısmında kodlanmış metin olarak elinize geçerdi. O zamanlar MIME eklenti dosyaları diye bir kavram yoktu. Yeterince şanslıydıysanız bir denemede bütün parçaları alabilirdiniz. Ancak sıklıkla bir ya da iki parça eksik gelir ve bu durumda tekrar talepte bulunmanız gerekirdi. Dosyanın bütün parçaları elinize geçtiğinde e-postaları saklamanız, parçaları birleştirmeniz ve dosyayı asıl formatına dönüştürmek için uuencode(2) programını elle çalıştırmanız gerekirdi. Çok eğlenceliydi (hayır değildi). Depolama Elbette depolama imkânı mevcuttu. Ancak günümüzün 20GB MP3 çalarlarını düşündüğümde, o zamanki depolama hacimleri çok komik rakamlar olarak geliyor kulağa. Ağ sunucularından birini terfi ettirdiğimizde -bu token ring omurgasını kurduktan, PC salonları açıldıktan ve bölüm PC ağları kurulduktan sonraki bir döneme rastlar- Kürşat ile yaşadığımız sevinci hatırlıyorum. Depolamadaki fiyat düşüşleri bizi çok şaşırtmıştı. 1 GB hard diskin fiyatı yaklaşık 1000 dolar olmuştu; ve bu gerçekten çok ucuz gelmişti!!! 1MB için 1 dolar inanılması güç bir rakamdı. Geçen ay kendime PC almak için alışverişe çıkıp 120GB sabit disk sürücüsünü 80 dolara satın aldığımda kendimi suçlu hissettim ve "kişisel kullanım için bu çok fazla, bunu birileriyle paylaşmalıyım" demekten kendimi alamadım. DVD'den Yazılım Kurma CD'den yazılım kurma kısmına bakınız. CD'den yazılım kurma Şu noktada şu gerçeği fark etmiş olmalısınız; ODTÜ BİDB'deki beş yıllık iş deneyimimin büyük kısmında Kürşat ile çalıştım. İlk önceleri network grubunda, sonra Enformatik grubu bünyesinde çalıştım ve TR-Net projesinde yer aldım. Bu yüzden ODTÜ BİDB anılarımın büyük kısmında Kürşat'ın da olması tesadüf değil (Kendisi iyi arkadaşımdı ve hala da iyi arkadaşımdır). Büyük sabırla sonsuz sayıdaki disketi yazılım yükleyebilmek için takışı anılarımda canlandı. Bu aralar Kürşat ODTÜ'de olduğuna göre, bir dahaki sefere onu gördüğünüzde eski günlerde bir ağ sunucusu kurmak/terfi ettirirken (Banyan ya da Netware yazılımı için -hangisi olduğu çok önemli değil-) 20'den fazla disket kullanmanın nasıl bir his olduğunu sorabilirsiniz. Elbette ben de bu disket ritüelinden payımı aldım. Murphy kurallarını kanıtlamak istercesine, 19. diskette kurulumun çakıldığını bir düşünün veya herhangi birinin odaya dalıp sunucunun güç kablosuna takıldığını. Tek yapabileceğiniz gülümsemek ve birinci diskette geri dönmek. Sonraki Zamanlar (1993-1995) İnternet Bant Genişliği Sizin yaşınızdayken ülkenin geri kalanı ile 64Kb bant genişliğini paylaşıyorduk ve bunun da gayet hızlı olduğunu düşünüyorduk. World Wide Web İlk başlarda, "www"nin ne olduğunu herkese anlatmamız gerekiyordu. www'nin, mosaic'in (ya da lynx'in), Winsock'un ne olduğunu anlatmadan "Hey, daha fazla bilgi için "şu adresi" ziyaret et" deme lüksümüz yoktu. (Windows 3, TCP/IP protokolü ile beraber gelmiyordu ve Winsock'u kendiniz kurmak zorundaydınız) (www.sockets.com/winsock.htm) Web'de gezinmenin Internet Explorer ile başladığını düşünüyorsanız eğer 10 yıl öncesinin tarayıcılarını görmek için http://www.dejavu.org adresindeki tarayıcı emülatörlerine bakmalısınız. ODTÜ'nün Türkiye'de İnternetin başlamasına öncü olmasından hiç şikayetçi değil(d)im elbet. Kitap yazarlarından veya İnternet dergilerinden .tr (Türkiye) alanına örnek göstermek için ODTÜ'nün web sayfalarından örnek resim alma izni istediklerini hatırlıyorum. Bu kitaplardan birinin adı "Teach Yourself Internet in a week(3)" (İnterneti Bir Haftada Öğren) idi. Lütfen aşağıdaki resimlere bakınız.
ODTÜ web sunucusu .tr alanında çalışan ilk web sunucusu olmalıdır(4). ODTÜ web sunucusu sadece Türkiye içinde değil İnternet üzerinde de çalışmaya başlayan ilk web sunucularından biridir. 12/93 tarihi itibariyle internetteki web sunucusu sayılarına aşağıdaki tabloda ve şu adreste göz atabilirsiniz:
Bu tabloya göre 1993 yılının Aralık ayında sadece 623 web sunucusu varken bu sayı 1994 yılının Haziran ayında 2738'e çıkmıştır. Hafızam beni yanıltmıyorsa, ODTÜ Web Hizmeti (METU-CWIS) 1993 yılının sonunda hizmete sokulmuştu. Habergrupları arşivlerinde bir araştırma yaptım ve soc.culture.turkish grubuna 11 Ocak 1994 tarihinde şu mesajın gönderildiğini buldum: (Aslında aşağıdaki mesaj, başka bir gruba gönderilen bir mesajın bu gruba yönlendirilmiş halidir.)
.tr alanı üzerindeki web hizmetlerine örnek olması açısından ODTÜ Web Hizmeti, Impress Corporation'a ait "Internet" isimli bir Japon internet dergisinin ilk sayısında alıntı olarak yer almıştır: (http://internet.impress.co.jp) Bu dergi hala Japonya'nın önde gelen İnternet dergilerinden biridir ve ilk sayısı 1994 yılının Ekim ayında basılmıştır. Aşağıdaki resimler derginin ilk sayısından örneklerdir:
Aynı sayıda bir başka örnek alıntı da Microsoft web sunucusuna ait bir ekran görüntüsü ile yapılmıştır (www.microsoft.com). Aşağıdaki resme bakınız. Öyle görünüyor ki, ODTÜ-CWIS hizmette iken Microsoft'un ana sayfası hâlâ inşaa ediliyormuş. Ana sayfaya "Microsoft'un Deneme Aşamasındaki WWW İnternet Sunucu Hizmeti'ne Hoşgeldiniz" notunu koymuş şirket.
Microsoft örneğini verdim, çünkü, şu andaki web sayfalarında büyük çapta bilgi sunduklarını düşünürsek;yakın geçmişi ne kadar çabuk unuttuğumuza ve bazı şeylerin hep bu şekilde olageldiğini düşünme alışkanlığımıza işaret eden iyi bir örnek teşkil ettiğini ve bu sebeple Web'in son on yıldaki gelişme aşamalarına dikkat çektiğini düşünmekteyim. On yıl önce, teknik konularla ilgili olmayan birine, mesela anneme, WWW'nin ne olduğunu anlatmaya bile kalkışamazken, şimdilerde kendisi, gazetelerdeki küpürleri kesip normal posta ile bana göndermek yerine, internetteki Türk gazetelerinden bazı linkleri e-posta yoluyla göndermekte. 1993-1994 yıllarından birine ait bir sunumu buldum. Bu sunum muhtemelen ODTÜ'deki veya TÜBİTAK'taki bir kitleye yapıldı. Aşağıda bu sunumdan bir örnek slayt bulabilirsiniz(5), komik görünüyor değil mi? Ama sanırım anlatmak istediğimi ifade edebilmek için çocuksu basitlikte (ve eğlenceli) şeylere ihtiyaç duymuş olmalıyım. (Tabii ki o zamanlar İnternet'teki hazır sunumlardan çeşitli resim ve görüntüleri indirme lüksümüz yoktu, kısıtlı bir klip kütüphanesine sahiptik J)
Günümüzde tahmini kaç tane web sunucusunu olduğunu bilmek ister misiniz? Süper Bilgisayarlar Şimdi burada işler biraz değişiyor. Bizim zamanımızda ODTÜ'de dünyanın en hızlı bilgisayarlarından biri mevcuttu. Lütfen http://www.top500.org/dlist/1994/11 adresinde 376. sıraya dikkat ediniz. İnternetten Müzik İndirmek Belki geçen haftanın son hitlerini bulmak mümkün olmuyordu evet, ama bazı klasik müzik parçalarını http://www.ibiblio.org/wm adresindeki web müzesi sitesinden bulmak mümkündü. Muhtemelen telif hakları meseleleri yüzünden o geniş yelpazeyi bulmak pek mümkün değil şimdilerde. Arama Yapmak Hayat o zamanlarda pek kolay değildi. İnternet üzerinde birşey bulabilmek için farklı araçlar kullanmak zorundaydınız. Mesela bir dosya bulmak için "archie" ya da "alex", bilgi bulmak için "wais", birini bulmak için "whois" ya da "netfind" kullanmanız gerekirdi. Üstelik bu araçları tek bir portalda bulamazdınız, bunun yerine, istediğinizi bulana kadar farklı farklı sunuculara bağlanarak işinizi halletmek zorunda kalırdınız. Nice 10 yıllara CISN! ODTÜ-BİDB ve ODTÜ'nün daha pek çok senelerde CISN'ın pek çok merak uyandıracak konuyu işleyeceği bir ortam olmaya devam edeceğine eminim. Kimbilir, belki de ileride bir zamanda bir BİDB çalışanı Cengiz'i arar ve CISN'ın 20. veya 30. yaşında dergiye misafir yazar olmasını rica eder. Bu sayıda beni misafir ettiğiniz için teşekkür ederim. ODTÜ'yü ve BİDB'yi tekrar ziyaret etmeyi çok istiyorum. (1) Ethernet'in tarihi hakkında daha fazla bilgi için http://www.techfest.com/networking/lan/ethernet1.htm adresini ziyaret edin.
Erdal TANER |
||||||||||||||||||||||||||||||
| - BAŞA DÖN - |
